DHA nedir?

DHA, omega-3 çoklu doymamış yağ asitlerine ait olan dokosaheksaenoik asittir (Şekil 1). Neden OMEGA-3 çoklu doymamış yağ asidi olarak adlandırılıyor? Birincisi, yağ asidi zincirinde 6 doymamış çift bağ bulunur; ikincisi, OMEGA Yunanca'nın 24. ve son harfidir. Yağ asidi zincirindeki son doymamış çift bağ, metil ucundan itibaren üçüncü karbon atomunda yer aldığından OMEGA-3 olarak adlandırılır ve bu da onu bir OMEGA-3 çoklu doymamış yağ asidi yapar.

DDHA'nın dağılımı ve mekanizması

Beyin sapının ağırlığının yarısından fazlası lipiddir ve OMEGA-3 çoklu doymamış yağ asitleri açısından zengindir; DHA, OMEGA-3 çoklu doymamış yağ asitlerinin %90'ını ve toplam beyin lipidlerinin %10-20'sini oluşturur. EPA (eikosapentaenoik asit) ve ALA (alfa-linolenik asit) yalnızca küçük bir kısmı oluşturur. DHA, nöronal sinapslar, endoplazmik retikulum ve mitokondri gibi çeşitli membran lipid yapılarının ana bileşenidir. Ek olarak DHA, hücre zarı aracılı sinyal iletiminde, gen ifadesinde, nöral oksidatif onarımda rol oynar ve böylece beyin gelişimini ve fonksiyonunu koordine eder. Bu nedenle beyin gelişimi, sinir iletimi, hafıza, biliş vb. konularda önemli bir rol oynar (Weiser ve diğerleri, 2016 Besinler).

Retinanın ışığa duyarlı kısmındaki fotoreseptör hücreleri, çoklu doymamış yağ asitleri açısından zengindir ve DHA, çoklu doymamış yağ asitlerinin %50'sinden fazlasını oluşturur (Yeboah ve diğerleri, 2021 Journal of Lipid Research; Calder, 2016 Annals of Nutrition & Metabolism). DHA, fotoreseptör hücrelerindeki ana doymamış yağ asitlerinin birincil bileşenidir ve bu hücrelerin yapımına katılır, ayrıca görsel sinyal iletimine aracılık eder ve oksidatif strese yanıt olarak hücre hayatta kalmasını arttırır (Swinkels ve Baes 2023 Pharmacology & Therapeutics).

DHA ve İnsan Sağlığı

DHA'nın Beyin Gelişimi, Biliş, Bellek ve Davranışsal Duygulardaki Rolü

Beynin ön lobunun gelişimi DHA tedarikinden önemli ölçüde etkilenir(Goustard-Langelie 1999 Lipidleri)Odaklanma, karar vermenin yanı sıra insan duygu ve davranışlarını da içeren bilişsel yetenekleri etkiler. Bu nedenle, DHA'nın yüksek düzeylerde tutulması yalnızca hamilelik ve ergenlik döneminde beyin gelişimi için değil, aynı zamanda yetişkinlerde biliş ve davranış için de çok önemlidir. Bir bebeğin beynindeki DHA'nın yarısı hamilelik sırasında annenin DHA birikiminden gelirken, bir bebeğin günlük DHA alımı bir yetişkininkinden 5 kat daha fazladır.(Burre, J. Nutr. Sağlıkta Yaşlanma 2006; McNamara ve diğerleri, Prostaglandins Leukot. Essent. Yağ. Asitler 2006). Bu nedenle hamilelik ve bebeklik döneminde yeterli DHA'nın elde edilmesi hayati önem taşımaktadır. Annelerin hamilelik ve emzirme döneminde günde 200 mg DHA takviyesi almaları önerilir.(Koletzko ve diğerleri, J. Perinat. Med.2008; Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi, EFSA J. 2010). Çeşitli çalışmalar hamilelik sırasında DHA takviyesinin doğum ağırlığını ve uzunluğunu artırdığını göstermiştir.(Makrides ve diğerleri, Cochrane Database Syst Rev.2006)aynı zamanda çocuklukta bilişsel yetenekleri geliştirirken(Helland ve diğerleri, Pediatri 2003).

Emzirme sırasında DHA takviyesi, jest dilini zenginleştirir(Meldrum ve diğerleri, Br. J. Nutr. 2012), bebeğin entelektüel gelişimini artırır ve IQ'yu artırır(Drover ve diğerleri,Early Hum. Dev.2011); Cohen Am. J. Önceki. Med. 2005). DHA ile desteklenen çocukların dil öğrenme ve heceleme becerilerinde iyileşme görülüyor(Dalton ve arkadaşları, Prostaglandins Leukot. Essent. Yağ. Asitler 2009).

Yetişkinlikte DHA takviyesinin etkileri belirsiz olsa da, üniversite çağındaki gençler arasında yapılan çalışmalar, dört hafta boyunca DHA takviyesinin öğrenmeyi ve hafızayı geliştirebileceğini göstermiştir (Karr ve diğerleri, Exp. Clin. Psychopharmacol. 2012). Hafızası zayıf veya yalnız olan popülasyonlarda DHA takviyesi olaysal hafızayı geliştirebilir (Yurko-Mauro ve diğerleri, PLoS ONE 2015; Jaremka ve diğerleri, Psychosom. Med. 2014)

Yaşlı yetişkinlerde DHA takviyesi, bilişsel ve hafıza yeteneklerinin artmasına yardımcı olur. Beyin korteksinin dış yüzeyinde yer alan gri madde, beyindeki çeşitli bilişsel ve davranışsal aktivitelerin yanı sıra duygu ve bilinç oluşumunu da destekler. Ancak yaşla birlikte gri madde hacmi azalır ve sinir ve bağışıklık sistemindeki oksidatif stres ve inflamasyon da yaşla birlikte artar. Araştırmalar, DHA takviyesinin gri madde hacmini artırabileceğini veya koruyabileceğini, hafızayı ve bilişsel yetenekleri geliştirebileceğini gösteriyor (Weiser ve diğerleri, 2016 Besinler).

Yaş ilerledikçe hafıza zayıflıyor ve bu da demansa yol açabiliyor. Diğer beyin patolojileri de yaşlılarda demansın bir türü olan Alzheimer hastalığına yol açabilir. Çeşitli çalışmalar, günlük 200 miligramdan fazla DHA takviyesinin entelektüel gelişimi veya demansı iyileştirebileceğini öne sürüyor. Şu anda Alzheimer hastalığının tedavisinde DHA kullanımına ilişkin net bir kanıt bulunmamakla birlikte deneysel sonuçlar, DHA takviyesinin Alzheimer hastalığını önlemede belirli bir olumlu etkiye sahip olduğunu göstermektedir (Weiser ve diğerleri, 2016 Nutrients).

DHA ve Göz Sağlığı

Farelerde yapılan araştırmalar, ister sentez ister taşınma nedenlerinden dolayı olsun, retinal DHA eksikliğinin görme bozukluğuyla yakından ilişkili olduğunu bulmuştur. Yaşa bağlı makula dejenerasyonu, diyabetle ilişkili retinopati ve retinal pigment distrofisi olan hastaların kanlarında daha düşük DHA seviyeleri bulunur. Ancak bunun bir sebep mi yoksa sonuç mu olduğu henüz bilinmiyor. DHA'yı veya diğer uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerini destekleyen klinik veya fare çalışmaları henüz net bir sonuca varmamıştır (Swinkels ve Baes 2023 Pharmacology & Therapeutics). Bununla birlikte, retina uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri açısından zengin olduğundan ve ana bileşen DHA olduğundan, DHA insanların normal göz sağlığı için çok önemlidir (Swinkels ve Baes 2023 Pharmacology & Therapeutics; Li ve diğerleri, Food Science & Nutrition). ).

DHA ve Kardiyovasküler Sağlık

Doymuş yağ asitlerinin birikmesi kalp-damar sağlığına zararlı iken doymamış yağ asitleri faydalıdır. DHA'nın kalp-damar sağlığını desteklediğine dair raporlar bulunsa da çok sayıda çalışma DHA'nın kalp-damar sağlığı üzerindeki etkilerinin de net olmadığını gösteriyor. Göreceli olarak EPA önemli bir rol oynamaktadır (Sherrat ve diğerleri, Cardiovasc Res 2024). Bununla birlikte Amerikan Kalp Derneği, koroner kalp hastalığı olan hastaların günde 1 gram EPA+DHA takviyesi almasını önermektedir (Siscovick ve ark., 2017, Dolaşım).